Το Ελληνικό Περιοδικό της Νοσηλευτικής Επιστήμης (ΕΠΝΕ) ξεκινά την ιστορία του από τον Οκτώβριο του 2008, όπου η Ένωση Νοσηλευτών Ελλάδας (ENE) συνεργαζόμενη με επίλεκτους συναδέλφους του χώρου της εκπαίδευσης από την Ελλάδα και το εξωτερικό προέβη στο εγχείρημα έκδοσης του πρώτου επιστημονικού τεύχους, με στόχο να συμβάλλει στην προαγωγή της νοσηλευτικής επιστημονικής γνώσης, μέσα από την ελεύθερη και ανοιχτή πρόσβαση στην έρευνα για τους λειτουργούς υγείας, ανοίγοντας ένα νέο κεφάλαιο στη σύγχρονη νοσηλευτική ιστορία της Ελλάδας.
Δύο χρόνια μετά και με την υπ. αριθ. πρωτ. ΔΥ2α/οικ 122 – 7/8/2009 απόφαση του Υπουργείου Υγείας συμπεριλήφθηκε στα Περιοδικά με Εθνική Αναγνώριση, αποτελώντας ένα αξιόπιστο, τριμηνιαίο επιστημονικό περιοδικό, διαθέσιμο τόσο σε ηλεκτρονική, όσο και σε έντυπη μορφή. Τότε ήταν που το ΔΣ της ΕΝΕ σε συνεργασία με την επιτροπή έκδοσης, αποφάσισε να πραγματοποιήσει ορισμένες αποφασιστικές αλλαγές στη δομή, στη συνολική λειτουργία, αλλά και στη γενικότερη φιλοσοφία του περιοδικού. Στο πλαίσιο αυτό, επιτράπηκε η ελεύθερη πρόσβαση στην ύλη του περιοδικού μέσω της ιστοσελίδας της ΕΝΕ, η υποβολή των εργασιών προς δημοσίευση μέσω ηλεκτρονικής αλληλογραφίας, αλλά και η αποστολή των άρθρων σε μία από τις δύο επίσημες γλώσσες του ΕΠΝΕ (ελληνικά ή αγγλικά ως πλήρες κείμενο) και με περίληψη στην αγγλική για τα ελληνικά κείμενα.
Από το 2010 ως τα μέσα του 2013, αξιόλογοι συνάδελφοι ως μέλη της συντακτικής επιτροπής ή της επιτροπής κριτών του περιοδικού, με διευθύντρια σύνταξης την τότε Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κοινοτικής Νοσηλευτικής του ΕΚΠΑ κ. Αθηνά Καλοκαιρινού, επεξεργάστηκαν και δούλεψαν πάνω στα υποβληθέντα κείμενα πολλών συγγραφέων, δημοσιεύοντας πολλές ανασκοπικές και ερευνητικές εργασίες πάνω στο αντικείμενο της νοσηλευτικής επιστήμης.
Φτάνοντας στο 2014, βρίσκομαι στην ευχάριστη θέση, αλλά και έχω την τιμή να αναλάβω ως Διευθύντρια Σύνταξης τα ηνία του επίσημου επιστημονικού περιοδικού της ΕΝΕ. Η αλήθεια είναι ότι δεν νιώθω σαν «μάνατζερ» του περιοδικού, αλλά περισσότερο σαν «μαέστρος» μιας ορχήστρας πολύ αξιόλογων συναδέλφων από το χώρο, που μου έκαναν την τιμή να ενταχθούν στη συντακτική ομάδα (editorial board) ή στην ομάδα κριτών των άρθρων (reviewers). Τολμώ να πω ότι μια νέα εποχή για το περιοδικό έχει ξεκινήσει, καθώς με ενθουσιασμό και πολύ εθελοντική διάθεση εδώ και λίγους μήνες δουλεύουμε από κοινού με τη συντακτική ομάδα προκειμένου να θέσουμε τις νέες βάσεις για ένα σύγχρονο και επικαιροποιημένο περιοδικό που θα μπορεί να ανταγωνιστεί επάξια άλλα περιοδικά, κυρίως της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας.
Στο πλαίσιο των αλλαγών, τροποποιείται η φιλοσοφία, η αποστολή, η δομή, η λειτουργία και κυρίως ο τρόπος συνεργασίας των μελών των διαφόρων ομάδων του περιοδικού που γίνεται πιο συμμετοχικός. Για το σκοπό αυτό, ήδη έχουν προστεθεί νέα άτομα στις επιτροπές του περιοδικού, ενώ κλήθηκαν -σύμφωνα με τις νέες προδιαγραφές του περιοδικού και την ικανότητα/διαθεσιμότητά τους- να δηλώσουν συμμετοχή και οι παλιοί που προσέφεραν ο καθένας με το δικό του τρόπο, όλα αυτά τα χρόνια.
Αναφορικά με την αποστολή και τη φιλοσοφία του περιοδικού, ενδεικτικά αναφέρεται ότι το ΕΠΝΕ σκοπεύει να αναδείξει ακόμη περισσότερο το διεπιστημονικό χαρακτήρα του, με στόχο την προώθηση όχι μόνο της Νοσηλευτικής Επιστήμης, αλλά και όλων των Επιστημών Υγείας και Πρόνοιας με γνώμονα την παροχή και αξιοποίηση γνώσεων για μια ολιστική ποιοτική φροντίδα στους αρρώστους και τις οικογένειές τους. Ταυτόχρονα, αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο επιστημονικής γνώσης για το Νοσηλευτή, για όσους σπουδάζουν τη νοσηλευτική, για τους επαγγελματίες άλλων επιστημών υγείας και συμπεριφοράς, καθώς και για κάθε αναγνώστη που επιθυμεί επιστημονική ενημέρωση και εκπαίδευση. Το ΕΠΝΕ, θα παρέχει τη δυνατότητα σε νέους επιστήμονες να έχουν εύκολη πρόσβαση στη γνώση και στην πρόοδο της νοσηλευτικής, ενώ θα αποτελεί το επιστημονικό βήμα για τους νοσηλευτές που απασχολούνται στην εκπαίδευση ή στην κλινική νοσηλευτική, ώστε να δημοσιεύουν το έργο τους και να δέχονται εποικοδομητικές κριτικές. Σε ένα δεύτερο επίπεδο μπορεί να ευαισθητοποιήσει άλλους επιστήμονες στα γνωστικά αντικείμενα της νοσηλευτικής και να προάγει γενικότερα τη συνεργασία των υπηρεσιών υγείας.
Επίσης, είναι σημαντικό να αναφέρω ότι το περιοδικό προβλέπεται να εκδίδει και ειδικά τεύχη, αφιερωμένα σε συγκεκριμένη θεματολογία, προκειμένου να καλύπτονται σε βάθος οι ανάγκες του αναγνωστικού κοινού, αλλά και κάποια τεύχη που θα περιλαμβάνουν τη δημοσίευση εργασιών που κατατέθηκαν προς βράβευση στο ετήσιο πανελλήνιο συνέδριο της ΕΝΕ ή σε άλλες επιστημονικές εκδηλώσεις των περιφερειακών τμημάτων της ΕΝΕ. Στο πλαίσιο αυτό, αλλά και για να διατηρηθεί η συνέχεια έκδοσης του περιοδικού για το προηγούμενο έτος, ήδη εκδόθηκαν δύο Ειδικά Τεύχη αφιερωμένα στο Σακχαρώδη Διαβήτη και στην Ψυχιατρική/Νευρολογία, τα οποία ωστόσο περιλαμβάνουν μεταφρασμένα άρθρα ξένων συγγραφέων, τα οποία επιμελήθηκαν μέλη της συντακτικής ομάδας του περιοδικού. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Πιτσιλίδη (σύμβουλο έκδοσης) για την παραχώρηση της άδειας δημοσίευσης αυτών των άρθρων.
Ένα άλλο επίσης νέο στοιχείο του Περιοδικού είναι οι σύγχρονες οδηγίες προς συγγραφείς, οι οποίες είναι πολύ αναλυτικές προκειμένου να διευκολύνουν όχι μόνο τους συγγραφείς, αλλά και τους αξιολογητές/κριτές των άρθρων. Αναφέρομαι, από τη μια πλευρά στις γενικές οδηγίες (περί διαδικασιών υποβολής και αξιολόγησης άρθρων, μορφοποίησης, πνευματικών και άλλων δικαιωμάτων κ.λπ) και από την άλλη στις εξειδικευμένες οδηγίες για τη συγγραφή όλων των ειδών άρθρων (περιγραφικές και συστηματικές ανασκοπήσεις, ποσοτικές και ποιοτικές μελέτες, μελέτες μικτής μεθοδολογίας, ανάπτυξης και στάθμισης ερευνητικών εργαλείων, βιβλιοκριτικές, γενικά μεθοδολογικά άρθρα κ.λπ).
Η σύνταξη όλων των παραπάνω αναλυτικών οδηγιών συνιστά πρωτοτυπία, για τα ελληνικά, αλλά και για πολλά ξένα επιστημονικά περιοδικά. Προβλέπεται να δημοσιεύονται στο πρώτο τεύχος του περιοδικού κάθε έτους, ενώ θα είναι αναρτημένες σε μόνιμη βάση στη νέα αναθεωρημένη ιστοσελίδα του περιοδικού. Στην ιστοσελίδα του περιοδικού επίσης, ευελπιστούμε ότι θα εγκατασταθεί πολύ σύντομα, το νέο ηλεκτρονικό σύστημα υποβολής των εργασιών από τους συγγραφείς. Το σύστημα αυτό (editorial tracking system) θα χρησιμοποιηθεί για πρώτη φορά από επιστημονικό περιοδικό στην Ελλάδα, παρόλο που χρησιμοποιείται ευρέως εδώ και χρόνια, από πολλά σύγχρονα περιοδικά της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας. Σχετικές κατευθυντήριες οδηγίες θα ανακοινωθούν σύντομα, με πολλά παραδείγματα και εφαρμογές, ώστε να διευκολύνεται το έργο των συγγραφέων που θα προβάλλεται μέσα από τα σύγχρονα συστήματα της ηλεκτρονικής εποχής που ζούμε.
Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να τονίσω και να εγγυηθώ προσωπικά για τη διαδικασία κρίσης/αξιολόγησης των εργασιών που θα υποβάλλονται, ότι η Διεύθυνση Σύνταξης θα αποφασίζει αντικειμενικά, αμερόληπτα και με απόλυτη διαφάνεια, για τον ταχύτερο δυνατό χρόνο δημοσίευσης των εργασιών, βασιζόμενη σε συγκεκριμένα κριτήρια, όπως είναι η τήρηση της προτεραιότητας κατά την ημερομηνία υποβολής, η αναλογία ερευνητικών και ανασκοπικών άρθρων ανά τεύχος, η μη δημοσίευση στο ίδιο τεύχος άρθρων των ίδιων συγγραφέων, άρθρων παρόμοιας θεματολογίας κ.λπ. Η προτεραιότητα για δημοσίευση θα βασίζεται στην ημερομηνία αποδοχής και όχι στην ημερομηνία πρώτης υποβολής του κειμένου.
Από όλα τα παραπάνω διαπιστώνεται λοιπόν, ότι υπάρχει μια εξέλιξη στη δομή και οργάνωση του περιοδικού, χωρίς να υπάρχουν στεγανά και με βάση, πέρα από τις γνώσεις και την εμπειρία, τη διάθεση και το χρόνο που έχουν τα μέλη των διαφόρων επιτροπών να συνεχίσουν την προσπάθεια αναθεώρησης για τη νέα λειτουργία του περιοδικού. Με κοινούς στόχους από όλους τους συμμετέχοντες, το ΕΠΝΕ ευελπιστούμε σύντομα να συμπεριληφθεί σε αναγνωρισμένες διεθνείς βάσεις δεδομένων, κάνοντας τη φωνή της ελληνικής, επιστημονικής, νοσηλευτικής κοινότητας ακόμη πιο ηχηρή. Αυτός είναι και ο επόμενος στόχος-πρόκληση για όλους εμάς.
Αρκετά περιοδικά αποδελτιώνονται σε μεγάλες διεθνείς βάσεις δεδομένων, οι οποίες δίνουν τη δυνατότητα ηλεκτρονικής πρόσβασης και με αυτόν τον τρόπο γίνεται ευρύτατα γνωστή η έρευνα που λαμβάνει χώρα οπουδήποτε στον κόσμο, ακόμη και αν η έκδοση είναι σε άλλη από την αγγλική γλώσσα. Ο νοσηλευτικός τύπος αποδελτιώνεται κυρίως στο Medline/Pubmed και στο Cinahl, καθώς και σε πολλές άλλες βάσεις όπως αυτές των κοινωνικών επιστημών π.χ. στο ιδιαίτερα εκτιμώμενο στον ακαδημαϊκό χώρο Science Citation Index (Σουρτζή 2009).
Ενδεικτικά αναφέρονται οι βιβλιογραφικές βάσεις δεδομένων Scopus, Web of Science, and Google Scholar (Kulkarni et al 2009). Η πρώτη περιέχει περιλήψεις και πλήρη κείμενα άρθρων, ακαδημαϊκών περιοδικών. Καλύπτει σχεδόν 21,000 τίτλους περιοδικών, από τα οποία τα 20,000 αφορούν σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά των ιατρικών, τεχνολογικών και κοινωνικών επιστημών (Scopus Content Overview 2013). Ανήκει στον εκδοτικό οίκο Elsevier και η πρόσβαση επιτρέπεται διαδικτυακά με την καταβολή συνδρομής. Η Google Scholar είναι μια δωρεάν διαδικτυακή μηχανή αναζήτησης που δίνει πρόσβαση στα περισσότερα έγκριτα περιοδικά της Ευρώπης και της Αμερικής, καθώς και σε βιβλία και άλλα μη επιστημονικά περιοδικά. Τέλος, η Web of Science είναι μια ευρεία βάση η οποία καλύπτει επτά άλλες βάσεις δεδομένων όπως είναι π.χ. η Science Citation Index (από το 1900 ως σήμερα), η Social Sciences Citation Index που καλύπτει πάνω από 3,000 περιοδικά των κοινωνικών επιστημών και η Book Citation Index που καλύπτει περισσότερα από 30,000 επιλεγμένα επιστημονικά βιβλία, από το 2005 ως σήμερα (Coverage – Web of Science 2010).
Το 2008, οι Falagas et al βάσει μιας συγκριτικής μελέτης των τριών παραπάνω βάσεων δεδομένων, διαπίστωσαν ότι «Η Scopus προσφέρει κατά 20% περισσότερη κάλυψη περιοδικών από τη Web of Science. Το PubMed παραμένει το ιδανικό εργαλείο αποδελτίωσης της βιοιατρικής ηλεκτρονικής βιβλιογραφίας. Η Scopus καλύπτει ένα ευρύτερο φάσμα περιοδικών, αλλά περιορίζεται σε σχετικά πρόσφατα άρθρα (που δημοσιεύθηκαν μετά το 1995), συγκριτικά με τη Web of Science που αποδελτιώνει άρθρα από πολύ παλιότερα. Η Google Scholar, μπορεί να βοηθήσει στον εντοπισμό ακόμη και της γκρίζας βιβλιογραφίας, αλλά επειδή αποδελτιώνει και πολλά μη επιστημονικά περιοδικά, συχνά αμφισβητείται ως ακατάλληλη ή μη επικαιροποιημένη, η πληροφόρηση που προσφέρει»
Οι διαδικασίες για να συμπεριληφθεί ένα περιοδικό και δη μη αγγλικό, στις παραπάνω ή και σε άλλες επιστημονικές βάσεις δεδομένων, είναι διαφορετικές. Ατενίζοντας ωστόσο προς το μέλλον δεν έχω καμία αμφιβολία ότι το περιοδικό της ΕΝΕ θα βρει τη θέση που του αξίζει στο διεθνή επιστημονικό χώρο. Αναμένεται λοιπόν να εκδηλωθεί το ενδιαφέρον των νέων και παλιών επιστημόνων, όχι μόνο από την Ελλάδα αλλά και από το εξωτερικό, μέσα από την υποβολή υψηλής ποιότητας άρθρων που έχουν να προσφέρουν νέες γνώσεις για τη βελτίωση της πρακτικής στον κλινικό χώρο. Αυτό σημαίνει ότι θα γίνει πιο εκλεκτικό το έργο της συντακτικής επιτροπής προκειμένου να μπορεί το ΕΠΝΕ να ανταποκριθεί στην πληθώρα των διεθνών προδιαγραφών για δημοσιεύσεις υψηλής απήχησης και αναγνωρισιμότητας, όπως αρμόζει σε ένα Περιοδικό που ανήκει στο Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου μιας χώρας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Coverage – Web of Science (2010). Overview of coverage gleaned from promotional language. Thomson Reuters (eds): New York
Falagas M.E., Pitsouni E.I, Malietzis G.A. & Pappas G. (2008). Comparison of PubMed, Scopus, Web of Science, and Google Scholar: Strengths and weaknesses. FASEB Journal 22: 338–342
Kulkarni A.V., Aziz B., Shams I. & Busse J.W. (2009). Comparisons of Citations in Web of Science, Scopus, and Google Scholar for Articles Published in General Medical Journals. JAMA 302: 1092–1096.
Scopus Content Overview (2013). Elsevier (eds). Retrieved 2013-09-04 Σουρτζή Π. (2009). Η αναγνωσιμότητα του νοσηλευτικού επιστημονικού τύπου και η μέτρησή της. Νοσηλεία και Έρευνα, 23: 9-10
