Είναι καθολικώς αποδεκτό ότι η Υγεία είναι ο κυριότερος παράγοντας κοινωνικο-οικονομικής προόδου και προσωπικής ανέλιξης του ατόμου. Πολιτικοί, οικονομικοί, κοινωνικοί, πολιτιστικοί, πολιτισμικοί, περιβαλλοντικοί, συμπεριφεριολογικοί και βιολογικοί παράγοντες επιδρούν στο επίπεδο Υγείας της πληθυσμού. Αναλόγως, οι σύγχρονες κοινωνίες δραστηριοποιούνται σε όλο το εύρος των παραγόντων αυτών, προκειμένου να τους καταστήσουν υποστηρικτικούς για την Υγεία και να αποτρέψουν τη Νόσο.
Οι Υπηρεσίες Υγείας, με τη μορφή των σύγχρονων συστημάτων υγείας, αποτελούν οργανωμένα σύνολα επιμέ- ρους υπηρεσιών, με διαρκώς εξελισσόμενη μορφή, που συνεργάζονται προκειμένου να διασφαλιστεί η συνολική Υγεία του πληθυσμού. Στα πλαίσια αυτά, η επιστημονική ιατρική πράξη μετασχηματίζεται σε «Φροντίδα Υγείας» και ανάλογα με το επίπεδο στο οποίο ασκείται, ταξινομείται σε πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια φροντίδα υγείας. Η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, όπως ορίστηκε στην παγκόσμια διάσκεψη της Alma Ata, είναι η βασική φροντίδα υγείας βασισμένη σε πρακτικές, επιστημονικά τεκμηριωμένες και κοινωνικά αποδεκτές μεθόδους και τεχνολογία, προσιτή σε όλα τα άτομα και της οικογένειες στην κοινότητα, μέσα από την πλήρη συμμετοχή της και με κόστος που η κοινότητα και η χώρα μπορούν να καλύψουν, σε κάθε βήμα της ανάπτυξης της, στο πνεύμα της αυτοδυναμίας και του αυτοπροσδιορισμού. Αποτελεί δε αναπόσπαστο κομμάτι τόσο του συστήματος υγείας της χώρας του οποίου είναι κεντρική λειτουργία και κύριος στόχος, όσο και της συνολικής κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης της κοινότητας. Ταυτόχρονα, η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας είναι το πρώτο επίπεδο επαφής των ατόμων, της οικογένειας και της κοινότητας με το εθνικό σύστημα υγείας, το οποίο φέρνει τη φροντίδα υγείας όσο το δυνατόν πλησιέστερα στον τόπο, όπου ο πληθυσμός ζει και εργάζεται, και αποτελεί το πρώτο στοιχείο μιας συνεχούς διαδικασίας για τη φροντίδα υγείας. Η Δευτεροβάθμια και Τριτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, περιλαμβάνουν δράσεις και παρεμβάσεις που αναφέρονται στο νοσοκομειακό χώρο. Τα τρία επίπεδα Φροντίδας Υγείας βρίσκονται σε μία λειτουργική διασύνδεση από την αποτελεσματικότητα της οποίας εξαρτώνται και οι εκβάσεις των Συστημάτων Υγείας.
Η Πολιτική Υγείας αναφέρεται στο σύνολο των μέτρων και των δράσεων που αναλαμβάνει μία κυβέρνηση στο χώρο της Υγείας, με κριτήριο τις ανάγκες Υγείας του πληθυσμού, τους διαθέσιμους πόρους και μέσα, το πολιτικό πλαίσιο και την γενικότερη οικονομική κατάσταση. Είναι σαφές ότι ο βασικός στόχος των Πολιτικών Υγείας, στις αναπτυγμένες χώρες, είναι ο εκσυγχρονισμός των Συστημάτων Υγείας, με το χαμηλότερο δυνατό κόστος και για την υψηλότερη δυνατή ποιότητα.
Επιστημονικές μελέτες διεθνούς εμβέλειας καταδεικνύουν ότι η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, όπως υλοποιείται στα ιατρεία κέντρων υγείας, πολυϊατρείων και νοσοκομείων, αποτελεί ηθμό για τη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια φροντίδα, συμβάλλοντας έτσι στον περιορισμό της άσκοπης ζήτησης εξειδικευμένων υπηρεσιών καθώς και της άσκοπης νοσηλείας. Παράλληλα, δεδομένης της επικέντρωσης στην πρόληψη, μέσα από τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και την αλλαγή της συμπεριφοράς, συμβάλλει αποφασιστικά στη μείωση της νοσηρότητας και της θνησιμότητας, με μέτρα σαφώς χαμηλότερου κόστους και απαιτήσεων σε πόρους και μέσα. Επίσης, είναι η ενδεδειγμένη φροντίδα υγείας σε άτομα με ψυχικές νόσους, καθώς στις περιπτώσεις αυτές η έγκαιρη αναγνώριση και εξειδικευμένη αντιμετώπιση, μπορούν να συμβάλλουν στην παραμονή των πασχόντων στο οικείο περιβάλλον της οικογένειας και την ομαλότερη ένταξη και διαβίωσή τους στο κοινωνικό σύνολο. Αναλόγως, σε περιπτώσεις χρόνιων παθήσεων, η συστηματική παρακολούθηση των πασχόντων και η ενίσχυση της κατ’οίκον αντιμετώπισης των προβλημάτων της υγείας τους οριοθετούν μία πολιτική αντιμετώπισης επικεντρωμένη στον άνθρωπο, που επηρεάζει σαφώς τόσο τον πάσχοντα και την οικογένειά του όσο και το σύστημα υγείας και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Ενδεικτικά μπορεί να αναφερθεί η αποφυγή της άσκοπης αλλαγής περιβάλλοντος και των μετακινήσεων, πολλές φορές μακριά από τον τόπο κατοικίας, επιπλοκών όπως νοσοκομειακές λοιμώξεις, δυσβάσταχτων εξόδων για την οικογένεια, υπερκόπωσης των φροντιστών, φόρτισης του συστήματος υγείας με υπερπλήρωση των νοσοκομειακών κλινών, αύξησης του κόστους υγείας. Επίσης, κομβικό σημείο αποτελεί η εγγύτητα των υπηρεσιών, καθώς και η προσβασιμότητα και προσπελασιμότητα. Δεδομένου ότι οι δομές της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, βασίζονται επί το πλείστον στο ανθρώπινο δυναμικό και λιγότερο στην υλικοτεχνική υποδομή, που κατά κανόνα είναι η στοιχειώδης, δίνουν τη δυνατότητα της άρσης γεωγραφικών εμποδίων, χρονικών περιορισμών και απαιτήσεων υψηλών δαπανών.
Η ενίσχυση των δικτύων Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και η ενθάρρυνση της σωστής επικοινωνίας στους κόλπους των Συστημάτων Υγείας, σε συνδυασμό με τη σωστή ενημέρωση του πληθυσμού-χρηστών των υπηρεσιών, μπορούν να συμβάλλουν αποφασιστικά στη διασφάλιση ενός ικανοποιητικού επιπέδου υγείας και την εν γένει βελτίωση της υγείας, ως παράγοντα ανθρώπινου κεφαλαίου. Αναλόγως και οι δαπάνες για την υγεία μπορούν να μειωθούν χαρακτηριστικά, μέσα από την αναδιανομή των πόρων και μέσων και την ενδεδειγμένη μελέτη του κόστους σε συνάρτηση με την αποτελεσματικότητα και το όφελος.
Σε ό,τι αφορά στην Ελληνική πραγματικότητα, πρόσφατες μελέτες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου σχετικά με το επίπεδο υγείας του πληθυσμού. Η οικονομική ύφεση και η ένδεια των πόρων και μέσων, που πλήττουν την Ελλάδα, περισσότερο από κάθε άλλη Ευρωπαϊκή χώρα, καθιστά μονόδρομο τον επανασχεδιασμό του Συστήματος Υγείας και τον προσανατολισμό των Πολιτικών Υγείας στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας. Τώρα, περισσότερο από ποτέ, πρέπει να καταρριφθεί ο μύθος του Σίσυφου, με τις αέναες μεταρρυθμιστικές προσπάθειες του τομέα της Υγείας που τελικά παραμένουν ατελέσφορες. Ο στρατηγικός σχεδιασμός υπηρεσιών που μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες υγείας του πληθυσμού και στις οποίες μπορεί να έχει πρόσβαση ο πληθυσμός, μέσα από την υποστήριξη της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, αποτελεί επιταγή των καιρών και ευκαιρία του Συστήματος Υγείας να ανατρέψει ένα καθόλα δυσμενές κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον και να το καταστήσει υποστηρικτικό για την Υγεία, το πολυτιμότερο αγαθό για τον άνθρωπο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αδαμακίδου Θ., Καλοκαιρινού- Αναγνωστοπούλου Α. (2008) Το οργανωτικό πλαίσιο της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στην Ελλάδα. ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ, 47(3):320–333 Διεθνής Συνδιάσκεψη Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας Alma-Ata, USSR, 6-12 Σεπτεμβρίου 1978 ΕυμορφίδουΠ.,(2009),ΗπρωτοβάθμιαφροντίδαυγείαςστηνΕλλάδα.Κριτικήτηςεξέλιξηςτηςκαιοιπροκλήσειςτουμέλλοντος. Διοικητικήενημέρωση,50,76-87 Κυριόπουλος Ι., Β. Τσιάντου, (2010), Η οικονομική κρίση και οι επιπτώσεις της στην υγεία και την ιατρική περίθαλψη. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής. 27(5):834-840, διαθέσιμο στο http://www.mednet.gr/archives/2010-5/pdf/834.pdf
Λιονής, Χ. (2007). Ο οικογενειακός γιατρός ως παράγων δημόσιας υγείας. Στο βιβλίο των Κορνάρου Ε. και Ρουμελιώτου Α: Η Δημόσια Υγεία στην Πρωτοβάθμια Φρντίδα Υγείας. Αθήνα: εκδόσεις Παπαζήση.
Πατελάρου Α.,(2011), Οι επιπτώσεις της οικονοΒικής κρίσης στην υγεία- Προτάσεις για παρέΒβαση. Ελληνικό Περιοδικό Νοσηλευτικής Επιστήμης, 4 (3), 53-61 Τούντας, Γ. (2000). Οργάνωση και αξιολόγηση υπηρεσιών υγείας. Στο βιβλίο των Τριχόπουλος, Δ., Καλαποθάκη, Β., Πετρίδου, Ε. Προληπτική Ιατρική και Δημόσια Υγεία. Αθήνα: εκδόσεις ΖΗΤΑ
OECD (2012), Health at a Glance. Διαθέσιμο στο http://dx.doi.org/10.1787/9789264183896-en
Polyzos, N., C. Economou and C. Zilidis (2008), “National Health Policy in Greece: Regulations or Reforms? The Sisyphus Myth,”. European Research Studies, XI(3):91-118
Andrews M. & Boyle J. (1999) Trancultural Concepts in nursing care. Philadelphia: Lippincot, Williams & Wilkins.
College of Nurses of Ontario (2009). Practice Guideline: Culturally Sensitive Care.Availible at http://www.cno.org/Global/docs/prac/41040_CulturallySens.pdf Accessed Jun 22, 2011.
Giger J., & Davidhizar R. (2008) Transcultural nursing: Assessment and intervention. St. Louis: 5th Edition. Mosby.Elsevier.
Omeri A., & Raymond L. (2009) Diversity in the context of multicultural Australia: Implications for nursing practice. InDaly, J. Speedy S & Jackson D (Eds.) Contexts of nursing: An introduction. Ch. 19, 3rd Edition, Australia: Elsevier, ChurchillLivingstone.
Purnell, L., & Paulanka, B. (2008). Transcultural health care: A culturally competent approach. . Philadelphia: F.A. Davis StewartM.,BrownB.,BoonH.,GaladjaJ.,MeredithL.,SangserM.(1999)Evidenceonpatient-doctorcommunication.CancerPreventionandControl 3(1):25-30. Weech-Maldonado R., Morales S., Spritzer K., Elliot M., Hays D. (2001) Racial and ethnic differences in parents’ assessments of pediatric care in Medicaid managed. Health Services Research 36(3):575-595.
Ευρωπαϊκός Διαπολιτισμικός Διάλογος (2007). Ευρωπαϊκός Διαπολιτισμικός Χώρος εργασίας. Leonardo Da Vinci: European Intercultural Workplace (EIW). Ανάκτηση από http://immi.se/eiw/texts/National_Report_Greek.pdf Πρόσβαση στις 13 Μαρτίου 2010.
Papadopoulos I., Καλοκαιρινού Α., Κουτά Χ. (2011) Διαπολιτισμική Νοσηλευτική και Πολιτισμική Επάρκεια για τους Επαγγελματίες Υγείας. Αθήνα: Πασχαλίδης. Saldana D. (2010). Πολιτισμική επάρκεια, Ένας πρακτικός οδηγός για εργαζόμενους σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Αθήνα: Κέντρο Βαβέλ ( Βλασοπούλου Α , μτφ, επιστ. επιμ. Γκιωνάκης Ν ). Διαθέσιμο σε http://www.syn-eirmos.gr/Sub_vavel/pdfs/Pol_epar.pdf Πρόσβαση στις 9 Σεπτεμβρίου 2011.
Φίλη Κ. (2006) Φροντίδα υγείας ατόμων με πολιτισμικές διαφορές : θεωρητικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία. Τμήμα Νοσηλευτι- κής: Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Δρ Βασιλική Ρόκα
Αξιωματικός (ΥΝ) ΠΝ,
Τμηματάρχης Δνσης Εκπαίδευσης & Έρευνας, Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών,
Επιστημονικός Συνεργάτης, ΕΚΠΑ, Τμ. Νοσηλευτικής
Εργαστηριακός Συνεργάτης, ΤΕΙ Αθηνών, Τμ. Νοσηλευτικής
