Ο νοσηλευτής κατά την άσκηση του επαγγέλματός του, καλείται να παρέχει φροντίδα και να διαχειρίζεται ανθρώπους και συναισθήματα. Αυτό απαιτεί από μέρους του γνώσεις, ικανότητες και δεξιότητες αντίστοιχες της θέσης που κατέχει. Στόχος του είναι η παροχή υψηλής στάθμης φροντίδας, αλλά και η ικανοποίησή του από την εργασία.
Οι ηγετικές ικανότητες θεωρούνται απαραίτητο προσόν για τα άτομα που κατέχουν μια διοικητική θέση και επιθυμούν να πραγματώσουν τόσο τις προσωπικές τους φιλοδοξίες, όσο και τους στόχους του οργανισμού στον οποίο υπηρετούν. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα στη βιβλιογραφία που ενισχύουν την άποψη ότι η αποτελεσματική ηγεσία είναι απαραίτητη για να δώσει στους νοσηλευτές κίνητρα (Lashinger et al 2003), να αποτρέψει το στρες της δουλειάς και να συμβάλλει στην αίσθηση ικανοποίησης που αποκομίζουν από την εργασία. Η εξασφάλιση μιας δυναμικής και αποτελεσματικής ηγεσίας συμβάλλει στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος ασφάλειας για τους ασθενείς, αλλά και το προσωπικό (Institute of Medicine & Page, 2004).
Πολλές είναι οι θεωρίες που έχουν διατυπωθεί σχετικά με τις ηγετικές ικανότητες, τα χαρακτηριστικά ή τα γνωρίσματα ενός επιτυχημένου ηγέτη και πολλά ηγετικά μοντέλα έχουν ορατά αποτελέσματα στο οργανωσιακό κλίμα και την κουλτούρα στο περιβάλλον εργασίας. Παράγοντες όπως είναι η οργανωσιακή κουλτούρα ή το κλίμα ολόκληρου του οργανισμού, μπορεί να καθορίζουν ή να τροποποιούν τις αποφάσεις του ηγέτη ανάλογα με τις ανάγκες ή τις περιστάσεις, εξαιτίας κάποιου ενδεχόμενου κινδύνου ή ως απάντηση σε μια κρίση. Οι διαφορετικές καταστάσεις ενδεχομένως να απαιτούν από έναν ηγέτη να υιοθετήσει διαφορετικά ηγετικά μοντέλα. Πολλοί μελετητές παρουσιάζουν μια λίστα με κοινά γνωρίσματα και χαρακτηριστικά του ηγέτη ανάμεσα στα οποία είναι η διορατικότητα, το πάθος και οι στόχοι, η δίψα για σκληρή δουλειά, η αυτεπίγνωση, οι αναπτυγμένες δεξιότητες επικοινωνίας, η χαρισματικότητα, η συλλογιστική με συγκέντρωση, η αφοσίωση, η αποφασιστικότητα και ο δυναμισμός, η ευφυΐα, η ακεραιότητα χαρακτήρα και οι κοινωνικές δεξιότητες (Bennis & Nanus 1985, McCall 1998, Marquis & Huston 2006).
Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα που δε συζητείται συχνά, αλλά φαίνεται να επηρεάζει την επιτυχία ενός ηγέτη είναι η συναισθηματική νοημοσύνη (ΣΝ). Η ΣΝ είναι η ικανότητα ενός ατόμου να αναγνωρίζει τα συναισθήματα που νιώθει ο ίδιος και οι γύρω του και η διαδικασία με την οποία το άτομο αναπτύσσει και εκδηλώνει αυτόματα, συναισθήματα και εκφράσεις, ως απάντηση σε κάποιες καταστάσεις (Vitello-Cicciu 2002, The Hay Group 2005, Marquis & Huston 2006). Η ΣΝ είναι προϊόν ατομικών και κοινωνικών δεξιοτήτων (Bradberry & Greaves, 2005). Ο Goleman (1995) περιέγραψε τη ΣΝ ως την ικανότητα να επιτελεί κάποιος τα εξής: α) να ελέγχει τις αυθόρμητες αντιδράσεις του, β) να ελέγχει τη διάθεσή του και να ενθαρρύνει μπροστά σε μια κρίσιμη κατάσταση και γ) να κατανοεί τους γύρω του. Η ΣΝ διαφέρει από το δείκτη νοημοσύνης (IQ) και την προσωπικότητα. Το IQ υποδεικνύει την ικανότητα κάποι
ου να μαθαίνει ή αλλιώς την πνευματική του ικανότητα. Αποτελεί ένα σταθερό δείκτη όσο περνάει ο χρόνος και δεν αλλάζει ανάλογα με την ηλικία του ατόμου. Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας επίσης, μπορεί να αφορούν στην τάση κάποιου ατόμου να είναι εξωστρεφές ή εσωστρεφές, ή την προτίμησή του να κάνει επιλογές με βάση το ένστικτο, το συναίσθημα, την κρίση ή τις αισθήσεις του. Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας αναπτύσσονται, στην παιδική ηλικία και συνήθως παραμένουν σταθερά όσο περνάει ο χρόνος. Το IQ, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και η ΣΝ είναι διακριτά στοιχεία και σε συνδυασμό καθορίζουν τον τρόπο που κάποιος σκέφτεται και πράττει. Κάποια άτομα για παράδειγμα μπορεί να είναι ευφυή, αλλά μπορεί να μη διαθέτουν ΣΝ.
Από τα τρία παραπάνω γνωρίσματα, η ΣΝ αποτελεί τη μόνη ιδιότητα που είναι ευέλικτη και δεκτική αλλαγής, μέσω της εκπαίδευσης και της συμβουλευτικής. Η μελέτη της ΣΝ είναι σημαντική γιατί μας παρέχει ένα πλαίσιο κατανόησης των τρόπων μέσα από τους οποίους οι συμπεριφορές ενός αρχηγού/ηγέτη συμβάλλουν στη δημιουργία θετικού κλίματος εργασίας, ακόμα και στο πλαίσιο των πιο έντονων συναισθηματικά καταστάσεων. Είναι ξεκάθαρο, πως οι οργανισμοί παροχής υγείας αποτελούν περιβάλλοντα έντονων συναισθηματικών καταστάσεων στα οποία, όπως είναι αναμενόμενο, απαιτείται η κατάλληλη επαγγελματική συμπεριφορά. Σύμφωνα με τους Bradberry και Greaves (2005), η ΣΝ συγκροτείται από δύο καίρια στοιχεία: α) την ικανότητα να καταλαβαίνει και να διαχειρίζεται κάποιος τον εαυτό του (αυτεπίγνωση και αυτοδιαχείριση) και β) την ικανότητα να καταλαβαίνει και να μπορεί να ταυτιστεί με αλλότριες καταστάσεις (κοινωνική επίγνωση και διαχείριση σχέσεων).
Η έλλειψη της ΣΝ μπορεί να «εκτροχιάσει» την καριέρα ακόμα και του πιο έμπειρου προϊστάμενου νοσηλευτή. Ο προϊστάμενος νοσηλευτής που διακρίνεται από έντονη ΣΝ μπορεί να πάρει αποφάσεις που συνάδουν με κάποια ιδέα ή στόχο αντί να αφήσει τα συναισθήματά του να επηρεάσουν καθοριστικά τις αποφάσεις του. Το θέμα της ΣΝ, ή της ατομικής και κοινωνικής ικανότητας, είναι σημαντικό να το γνωρίζουν οι προϊστάμενοι νοσηλευτές γιατί η ηγεσία, το αρχηγικό στυλ και η διαχείριση των σχέσεων αποτελούν μερικούς από τους πιο σημαντικούς δείκτες ικανοποίησης που αποκομίζει κανείς από τη δουλειά του (Ingersoll et al 2002). Ο αρχηγός δίνει το ρυθμό, την κουλτούρα και το κλίμα στην ομάδα, στο τμήμα ή στον οργανισμό. Όταν ο οργανισμός έχει έναν αρχηγό/ηγέτη με ελάχιστες δεξιότητες ΣΝ, αυτό μπορεί να οδηγήσει στην καλλιέργεια ενός κλίματος φόβου, ανταλλαγής ευθυνών, μη ικανοποίησης και έλλειψης κοινωνικής υγείας. Αυτό οδηγεί στη μείωση της αίσθησης ικανοποίησης από την εργασία και αφοσίωσης στον οργανισμό, καθώς και της διάθεσης των υπαλλήλων να παραμείνουν σε αυτόν. Η έλλειψη ΣΝ μπορεί, επίσης να επηρεάσει την προσωπική υγεία και την ποιότητα ζωής του προϊστάμενου νοσηλευτή που διαχειρίζεται με δυσκολία συγκρούσεις και άλλες στρεσογόνες καταστάσεις στο χώρο εργασίας. Όσοι έχουν χαμηλή ΣΝ έχουν διπλάσιες πιθανότητες να βιώσουν άγχος, στρες, θυμό και σύγχυση όταν βρίσκονται αντιμέτωποι με ιδιαίτερα στρεσογόνες καταστάσεις(Brackett et al, 2004).
Η ΣΝ αποτελεί απαραίτητο προσόν για όλους τους νοσηλευτές και όχι μόνο για τους προϊστάμενους. Στην καθημερινή κλινική πρακτική, ο νοσηλευτής έρχεται σε επαφή με τους ασθενείς και τις οικογένειές τους. Στην προσπάθεια συλλογής πληροφοριών και κατά την ενημέρωση του ασθενή και της οικογένειάς του απαιτείται η γνώση και εφαρμογή διαπροσωπικών δεξιοτήτων. Με τη βοήθεια αυτών ο νοσηλευτής μπορεί να δημιουργήσει κλίμα εμπιστοσύνης ώστε ο ασθενής και η οικογένεια να εκφράσουν τα συναισθήματα, τους φόβους και τις ανησυχίες τους. Η άσκηση της νοσηλευτικής είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη συναισθηματική εργασία και η συναισθηματική εργασία περιλαμβάνει πτυχές της ΣΝ. Η ποιότητα της παρεχόμενης φροντίδας βελτιώνεται όταν ο νοσηλευτής μπορεί και συνεργάζεται με τον ασθενή.
Οι νοσηλευτές σήμερα, αποτελούν την καρδιά του συστήματος φροντίδας υγείας. Η βιβλιογραφία δείχνει ότι τα άτομα με υψηλή ΣΝ έχουν πιο υγιή, πιο ευτυχισμένη και πιο παραγωγική επαγγελματική ζωή. Η ΣΝ φαίνεται να οδηγεί σε πιο θετικές στάσεις, μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα και βελτιωμένες σχέσεις. Η ΣΝ μπορεί να συμβάλλει στη ανάπτυξη και την ολοκλήρωση της επαγγελματικής ταυτότητας. Διεγείρει την αναζήτηση και τη βαθύτερη αντίληψη του νοσηλευτή για την εργασία που επιτελεί. Επιπλέον, συμβάλλει στην συναισθηματική και πνευματική ανάπτυξη των ατόμων. Η ΣΝ αποτελεί απαραίτητο εφόδιο για την άσκηση της νοσηλευτικής σε όλες τις βαθμίδες της ιεραρχίας. Η δημιουργία-διαμόρφωση νοσηλευτών με υψηλή ΣΝ θα βοηθήσει στη βελτίωση της παρεχόμενης φροντίδας και στην ικανοποίηση των χρηστών υγείας.
Της Ευγενίας Μηνασίδου
